Kategoria: Uszczelnienia ruchu obrotowego

Znaczenie w układach technicznych

Uszczelnienia pracujące w ruchu obrotowym są nieodzowne w każdym systemie, w którym dochodzi do kontaktu obrotowego wału z nieruchomą obudową. Występują nie tylko w dużych jednostkach przemysłowych, ale również w urządzeniach codziennego użytku. Brak odpowiedniego uszczelnienia skutkuje nie tylko wyciekami oleju lub płynu roboczego, ale także przyspieszonym zużyciem wału, łożysk i pozostałych elementów układu. W przypadku nowoczesnych maszyn, które często pracują w sposób ciągły i pod wysokim obciążeniem, niezawodność uszczelnienia ma wpływ na całą efektywność procesową.

Ogólna klasyfikacja

Do najczęściej stosowanych rodzajów uszczelnień ruchu obrotowego należą:

• Uszczelnienia ruchu obrotowego Simeringi – klasyczne uszczelnienia promieniowe wału z jedną lub dwiema wargami roboczymi,
• Uszczelnienia ruchu obrotowego V-ringi – pierścienie elastomerowe montowane na wale, które obracają się razem z nim, tworząc barierę ochronną przeciw kurzowi i wodzie,
• Uszczelnienia z mieszkami metalowymi lub wzmocnieniami PTFE – przeznaczone do pracy w ekstremalnych warunkach, np. w przemyśle petrochemicznym lub lotniczym,
• Kombinowane systemy uszczelniające – łączące uszczelki wargowe z elementami labiryntowymi lub pierścieniami zgarniającymi.

Budowa i zasada działania

Typowe uszczelnienia obrotowe składają się z:

• elastycznego korpusu (najczęściej z elastomeru),
• wargi uszczelniającej mającej bezpośredni kontakt z wałem,
• elementów wzmacniających (np. pierścienia metalowego),
• sprężyny dociskowej (w simeringach),
• dodatkowych warg pyłoszczelnych (opcjonalnie).

Działanie opiera się na ciągłym docisku wargi do powierzchni obrotowej wału. Ciśnienie i sprężystość materiału zapewniają odpowiednie przyleganie, zapobiegając ucieczce medium i wnikaniu zabrudzeń. W przypadku V-ringów, element sam obraca się wraz z wałem, a dzięki siłom odśrodkowym tworzy się przestrzeń ochronna wokół współpracujących elementów.

W niektórych przypadkach uszczelnienia tego typu pracują w obecności wysokiego ciśnienia lub w warunkach próżni. Wówczas konstrukcja musi być dodatkowo wzmocniona, np. pierścieniem oporowym, specjalnym profilem wielowargowym lub mieszanką elastomerową o zwiększonej odporności na odkształcenie trwałe.

Warianty konstrukcyjne

Ze względu na specyfikę pracy i różnorodność warunków technicznych, dostępne są liczne warianty konstrukcyjne uszczelnień obrotowych:

• z jedną wargą roboczą (typ R),
• z dodatkową wargą pyłoszczelną (typ RST, RST-Duo),
• z kołnierzem montażowym,
• bez sprężyny (dla niskich obciążeń lub w zastosowaniach specjalnych),
• uszczelnienia z powłoką PTFE dla maksymalnej odporności na chemikalia i tarcie,
• warianty „kasetowe”.

Wybór odpowiedniego typu zależy od ciśnienia roboczego, zakresu temperatury, rodzaju medium, oczekiwanej trwałości oraz rodzaju smarowania.

Materiały stosowane w uszczelnieniach obrotowych

Uszczelnienia ruchu obrotowego produkowane są z elastomerów dobranych do specyfiki aplikacji. Najczęściej spotykane materiały to:

• NBR – najbardziej uniwersalny, do olejów, smarów, wody i paliw,
• FKM (Viton®) – do środowisk chemicznych i wysokich temperatur,
• HNBR – lepsza odporność na ozon, ścieranie i wysoką temperaturę,
• ACM – do syntetycznych olejów silnikowych i ATF,
• VMQ – do aplikacji spożywczych i medycznych,
• PTFE – do bardzo wysokich temperatur i agresywnych chemikaliów.

W niektórych przypadkach stosuje się również elastomery z dodatkami wzmacniającymi (np. włókna szklane, grafit, teflon), które poprawiają odporność na tarcie lub zmniejszają nasiąkliwość.

Twardość elastomeru (podawana w ShA) dobierana jest w zależności od warunków pracy – zwykle w zakresie 60–90 ShA.

Parametry pracy i ograniczenia

Uszczelnienia techniczne dla ruchu obrotowego muszą być dopasowane do:

• Prędkości obrotowej (zwykle do 15–20 m/s, w wersjach specjalnych do 30 m/s),
• Ciśnienia (standardowe uszczelnienia do 0,5 bar, specjalne do kilku bar),
• Zakresu temperatur (od -40°C do +200°C w zależności od materiału),
• Rodzaju medium (benzyna, olej, smar, gaz, ciecze agresywne),
• Sposobu smarowania (olejowy film smarny między wargą a wałem zmniejsza zużycie).

Nieprzestrzeganie warunków pracy prowadzi do:

• przedwczesnego zużycia wargi,
• przegrzania uszczelnienia,
• utraty elastyczności i mikropęknięć,
• wycieków i uszkodzeń wału,
• wytworzenia się luzu między elementami uszczelniającymi.

Wskazówki montażowe

Prawidłowy montaż uszczelnienia obrotowego ma zasadnicze znaczenie dla jego trwałości:

• nie należy skręcać lub wyginać wargi w trakcie montażu,
• smarowanie kontaktu wargi z wałem olejem lub specjalnym preparatem przed uruchomieniem,
• stosowanie narzędzi montażowych z prowadzeniem osiowym,
• unikanie kontaktu elastomeru z niekompatybilnymi substancjami chemicznymi 

Przy doborze uszczelnień do pracy z mediami agresywnymi lub w próżni zaleca się konsultację z dokumentacją techniczną oraz wykonanie prób aplikacyjnych.

Typowe zastosowania przemysłowe

• silniki spalinowe i elektryczne,
• przekładnie, skrzynie biegów,
• pompy i sprężarki,
• osie, piasty i zawieszenia,
• maszyny rolnicze i budowlane,
• elektrowrzeciona i obrabiarki CNC,
• systemy transportowe i mieszalniki,
• turbiny i generatory,
• aplikacje w przemyśle spożywczym i farmaceutycznym,
• układy hydrauliczne i pneumatyczne wysokiego ciśnienia.

Podsumowanie

Uszczelnienia ruchu obrotowego są nieodzownym elementem wszędzie tam, gdzie wał obraca się względem obudowy lub innego elementu konstrukcyjnego. Wybór odpowiedniego typu, materiału oraz dokładność montażu decydują o szczelności i trwałości całego układu. Nowoczesne rozwiązania konstrukcyjne i materiałowe pozwalają na dostosowanie uszczelnień do nawet najbardziej wymagających warunków eksploatacyjnych. W kolejnych opracowaniach szczegółowo omówione zostaną dwa podstawowe typy: simeringi oraz V-ringi, które różnią się zarówno konstrukcją, jak i funkcją w układach mechanicznych.

Sprawdź również

• Uszczelnienia ruchu obrotowego Simeringi
• Uszczelnienia ruchu obrotowego V-Ringi